NV#15 – Pius Floris

Gezond eten begint bij een gezonde bodem

De landbouwtransitie is uiteindelijk een gesprek met en over onszelf; de mens en onze relatie tot de voedselbodem van het leven. In essentie is het een gesprek over de nut en noodzaak van spoorelementen, beschermingsmiddelen en hun impact op de weerbaarheid en gezondheid van bodem, planten en dieren.

In de tunnelvisie die we hebben op het voeden van de wereld, zijn we vergeten de vraag te stellen wat planten gezond en weerbaar maakt in plaats van steeds ziektesymptomen te bestrijden. De essentie is zo simpel en tegelijkertijd heel complex, “it’s the soil stupid”. Het succes van de landbouwtransitie vraagt om weerbare en gezonde bodems en dan volgen de planten vanzelf, legt bodembioloog Pius Floris uit. 

Je kunt Nieuw Voer steunen met een gift. Dat kan heel simpel via iDeal.
Dank voor je steun en vertrouwen.


Het voeden van magen leidt tot chronische ondervoeding van mens en bodem
De gevolgen van roofbouw op onze bodem zijn niet mis. En het gaat hand in hand met roofbouw op onze gezondheid. We denken dat we gezond eten. Maar ondertussen bevat groente al lang niet meer alle essentiële voedingsstoffen, die we wel degelijk nodig hebben. We eten voedsel dat onze magen vult, maar ons onvoldoende voedt. 
Dat zit zo. Gezonde en weerbare planten hebben meer dan 30 tot zelfs 60 elementen nodig. En die krijgen wij als mens binnen als we planten eten. Op dit moment geven we in de gangbare landbouw onze planten maximaal 17 elementen. Het is duidelijk dat dit een tekort betekent, dat niet opgelost wordt met meer groente eten. 
Ons landbouwsysteem is systematisch onze planten en uiteindelijk dus ook de mens chronisch aan het ondervoeden. Wetenschap laat zien dat dit zorgt voor een latente chronische inflammatie in ons lichaam als gevolg van een tekort aan secundaire metabolieten, die ons beschermen tegen ziekte. 

Is onze gezondheid, naast die van de aarde, niet de werkelijke noodzaak om regeneratieve biologische landbouw te bedrijven? 

Alles is uiteindelijk terug te herleiden naar de bodembiologie
De bodem is een ingenieus systeem met schimmeldraden als sterspelers. Het is een aaneenschakeling van microbiologie; bacteriën, schimmels, micro-algen, insecten en plantenwortels. Maar eigenlijk tasten we nog in het duister. De bodembiologie is een spannend nieuw vakgebied. Het oude denken, de gangbare landbouw, heeft immers kunstmest, en daarmee staat chemie centraal. Men dacht daarom kennis over de bodem niet nodig te hebben. Zelfs in die mate dat de mens meer kennis heeft over de bodem van de maan, dan die van onze eigen planeet. 
Anders dan gedacht, is bodembiologie ingewikkeld. Het microbioom verandert met de voetstappen die je erop zet. En als microbes weg zijn, zijn ze weg. Dus als we gezond voedsel willen produceren, zullen we moeten verbeteren hoe we met onze bodem en planten omgaan. 

Meer weten? Luister dan ook het gesprek met Jasper ten Berge

Het eldorado van de bodem is juist de symbiose tussen plantenwortels en microben 
In plaats van bodembiologie kun je beter spreken over wortelbiologie. Want de echte bodemverbeteraar is het wortelstelsel van de plant zelf. Met een groot netwerk van schimmeldraden daaromheen. Schimmels helpen de wortels om spoorelementen beschikbaar te stellen aan de plant. In een ongezonde bodem zijn die schimmeldraden de missing link. 

Waterbuffering en weerbaar tegen droogte
De plant moet hard werken om een wortelstelsel aan te leggen. Ploegen maakt dit wortelstelsel kapot, waardoor het niet meer bruikbaar is voor nieuwe gewassen in het seizoen erop in hun zoektocht naar grondwater. Kansen op een grote zelfredzaamheid en weerbaarheid zijn daarmee verkeken. 

Uiteindelijk gaat het om weerbare bodem 
De samenwerking tussen schimmels en wortels hebben een opmerkelijk effect op een aantal systemen. Het zorgt voor een drastische reductie van verticale erosie, doordat schimmels en wortelharen unieke bindmiddelen in de bodem brengen. Dat zorgt ervoor dat de bodem veel meer koolstof kan vasthouden. En het stelt wortels en schimmels in staat de nodige spoorelementen uit een veel groter oppervlak te halen. 
Ook heeft de samenwerking tussen schimmels en wortels effect op de waterhuishouding. Planten krijgen beter toegang tot de diepere waterlagen, dankzij de vele schimmel- en wortelschachten. Tijdens een periode van droogte kunnen ze aan de diepere waterlagen water onttrekken. Juist door gebruik te maken van deze eigenschappen zorg je voor meer opbrengst en minder werk voor de boer.

Traditioneel ploegen sloopt de bestaande liftschachten, waardoor planten en schimmels ieder jaar weer heel veel energie kwijt zijn aan het repareren van de verbindingen. Hoe is dat in de biologische landbouw waar er minder en oppervlakkiger wordt geploegd? Gaan we in de nabije toekomst de benodigde stap naar meer biologische landbouw verder doorzetten en inzetten op microploegen door microbes terug te brengen in de bodem? Zij zorgen immers voor lucht in de bodem zonder het microbioom in de bodem te verstoren. 
Over verstoring gesproken, wat zijn de gevolgen voor de bodem van het verbouwen van eenjarige in tegenstelling tot meerjarige gewassen?

Onze obesitas verslaving, kunstmest en pesticiden
In de jacht om de wereld te voeden, hebben we onze planten verslaafd gemaakt aan kunstmest en pesticiden. En dat is geen pretje. Kunstmest maakt de plant zwak en kwetsbaar voor ziektes, omdat het gewas slechts een deel van de benodigde elementen uit de grond kan onttrekken. Bestrijdingsmiddelen houden de planten dan wel ternauwernood op de been, ze zorgen er tegelijkertijd voor dat de benodigde microben verdwijnen. Het gevolg is dat onze voeding minder nutriënten is gaan bevatten. 
Om gezonde weerbare planten te telen is het nodig dat de plant zijn wortelstelsel kan uitbouwen samen met symbiotische schimmeldraden. Zo kunnen ze alles wat ze nodig hebben gezamenlijk uit de bodem halen. 

De toekomst van de landbouw
Inmiddels is het voor steeds meer boeren duidelijk dat microbiologie in de bodem centraal staat voor een gezonde teelt. Als je dat eenmaal doorhebt, dan stop je met bestrijdingsmiddelen, kunstmest en zelfs ook ploegen. Dat geldt naast de biologische boeren ook steeds vaker voor gangbare boeren. Pius ziet dat zij met een enorme innovatieslag bezig zijn. 

Meer weten? Luister dan ook het gesprek met Cornelis Mosselman die onlangs de omslag van gangbaar naar biologisch boeren maakte.

Paradigma veranderingen
Ook al zijn veel boeren al bezig met een omslag in denken en werken, onderwijs en kennisinstituten lopen achter. Ze houden nog vast aan de achterhaalde 160 jaar oude bemestingsleer aan en hebben eenzijdig oog voor het bestrijden van ziektes en plagen. Ze vergeten de meest elementaire vraag te stellen, “Wat heeft de plant nodig om gezond en weerbaar te zijn”. Hetzelfde geldt voor de gangbare bodemlaboratoria in Nederland. Ze zijn alleen in staat de basale 17 elementen te testen, die noodzakelijk zijn voor de overleving van de plant. Ze laten de andere bodemelementen buiten beschouwing, omdat men denkt dat ze niet belangrijk zijn voor de weerbaarheid en gezondheid van het gewas.

Visie op stikstof
De modernisering van landbouw met de invoering van kunstmest en pesticiden heeft een lange termijn prijs. En dat is stikstof. Gebonden stikstof uit de bodem komt vrij, doordat kunstmest voor een wanverhouding van stikstof en koolstof zorgt. Doorgaans krijgen boeren met vee de zwarte piet toegespeeld. In werkelijkheid zorgt kunstmest indirect voor de grootste uitstoot. Opvallend genoeg blijft de industrie buiten schot. 

Visie op bodemsubstraten
Dat de sleutel voor gezondheid in de bodem verborgen ligt en de mens zelfs afhankelijk is van de bodem, wordt steeds duidelijker. Een plant laten groeien op steenwol of substraat in een vertical farm of in een fabriekshal met LED-licht kan natuurlijk wel. Maar daar is ook alles mee gezegd. Want door chemische of natuurlijke meststoffen groeit de plant, maar ook op die teeltwijze krijgt de plant maar een deel van de benodigde stoffen. Een gezonde voedingsbodem is daarom de meest ideale plek om gezonde groente te verbouwen. 

Bodemgeneeskunde
In deze tijd hebben we bodemgeneeskundigen nodig die helpen de planten weer weerbaar te maken. En ook oude en uiterst nuttige kringlopen weer in ere te herstellen. Steenmeel uit steenmijnen is een voorbeeld van hoe de benodigde mineralen weer teruggebracht kunnen worden. Het sturen op het microbioom van de bodem door zaden te enten met schimmels is ook een optie. Zij zijn immers de sleutel om ontbrekende spoorelementen beschikbaar te stellen aan de plant. Zo is houtas van houtgestookte ovens een net zo nuttige oplossing. Ook al gelooft de gangbare wetenschap vanuit de oude bemestingsleer er nog niet in.

Antwoord vinden op ‘wat is gezond voedsel?’ als kans voor systeemverandering
De toekomst van de landbouw zou onlosmakelijk verbonden moeten zijn met aandacht voor een gezonde bodem, gezonde plant en gezonde mens. Met andere woorden, de kwaliteit van voedsel terugbrengen door een gezonde bodem. 
Wellicht zijn we vanuit andere belangen die richting al aan het uit bewegen. De doelen beschreven in de Farm to Fork strategy en het bedrijven van biologische regeneratieve landbouw hebben immers een gezondere bodem als logisch gevolg. 

Meer weten? Luister dan ook het gesprek met Michaël Wilde over de Farm to Fork Strategy.

Voldoende kennis ontbreekt bij consument om goede keuze te maken
Stoppen met bestrijdingsmiddelen en kunstmatige bemesting is een belangrijke stap op weg naar een gezonde bodem en gezond voedsel. En naar dat laatste is er vraag uit de markt. De consument wil gezonder voedsel. Dat is al lang geen trend meer, maar de nieuwe norm. 
De vraag naar gezond eten wordt dan wel groter, maar zoekt men dan ook naar groenten met meer nutriënten? Die vraag is er latent misschien wel, maar groenten worden doorgaans gekozen op basis van zaken zoals prijs, uiterlijk, grootte en smaak. De voedingswaarde komt doorgaans niet in dat rijtje voor, terwijl juist dat de echte kwaliteit van voedsel bepaalt. De consument heeft simpelweg niet genoeg kennis om voor het kwalitatief beste product te kiezen. 

Ligt hier een unieke kans voor de agrarische ondernemer? Of is voorlichting van de consument uit een andere hoek effectiever?

Supermarkten verleggen geleidelijk focus naar gezonde voeding
De grote supermarkten zijn geleidelijk hun focus aan het verleggen naar een gezondere teelt. Ze blijven echter steggelen over wat een gezonde plant is. Traditioneel is dat niet ziek, er puntgaaf uit zien en een goede smaak. Maar het hebben van de juiste voedingsstoffen voor de mens staat nu op hun checklist. Enkelen beginnen kringloopeisen te stellen aan hun telers over het maximaal aantal bespuitingen en de maximale residuwaarde. 

Hoe zou het zijn als de boer zou vermelden welke spoorelementen en daarmee essentiële voedingswaarde er in zijn gewassen zitten? Zou dat de consument helpen een goede keuze te maken? En zou dat het voor de boer mogelijk maken om zich te onderscheiden op de markt? Het laboratorium die alle spoorelementen kan aantonen is er nog niet. Maar als de vraag komt, dan volgt het aanbod. 

Gemeenschappelijke deler
De dialoog over voedsel wordt vanuit allerlei disciplines gevoerd en er zijn veel belangen mee gemoeid. Zo is er de uitdaging om de wereld te voeden met een steeds groter groeiende wereldbevolking. Maar er is ook de vraag wat gezond voedsel precies is. Het een sluit het ander niet uit, maar het uiteindelijke doel van beide standpunten is een andere. De juiste nutriënten zijn de basis voor een gezond leven. Zou dat niet de gemeenschappelijke deler moeten zijn? 

Pius’ naslagsuggesties 
‘Bodem-universiteit’ Boku in Wenen 
Dr. Robert Verkerk, directeur UK Natural Health Alliance over te weinig spoorelementen en ondervoedheid van plant en mens 
Kiss the Ground
Dirt! The Movie
Living Soil – Soil Health Institute
Fantastic Fungi
What About Soil webinar #1 – Pius Floris @HAS Hogeschool