Vooruit naar vroeger: toepassen naoorlogse learnings op vooroorlogse landbouw
Sinds het niet-voeden-maar-vullen beleid om het naoorlogse honger tij te keren, ontbreekt het Nederland heden ten dage aan een gedegen toekomstvisie op de landbouw. Met als effect de huidige polarisatie van en in de landbouw. Nederland lijkt zich vast te houden aan het oude mantra (vullen en efficiëntie), terwijl er een transitie gaande is waarbij we ons richten op het produceren van voedsel met een hoger nutriëntengehalte (voeden en effectief) en meer biobased toepassingen uit de landbouw. Met andere woorden; het is tijd voor een hoopvol plan dat richting geeft aan ons hedendaagse landbouwsysteem.
We blijven graag onafhankelijke verhalen maken. Help je ons daarbij?
Je kunt Nieuw Voer steunen met een gift. Dat kan heel simpel via iDeal met deze link.
Geert van der Veer faciliteert vanuit de Boerenraad de nodige beweging om de belangen van de sector zo te organiseren dat het past bij huidige tijd en transitie. De landbouwsector is altijd goed georganiseerd geweest, maar de gehanteerde piramidale organisatiestructuur heeft inmiddels zijn langste tijd gehad. Verandering is dan ook onontkoombaar. Belangrijk is dat ook boeren de nodige invloed krijgen in de dialoog. En het is mogelijk beter dat we nu de pijn pakken en polarisatie in de Nederlandse landbouwsector keren, dan dat we door blijven kwakkelen.
Als we kijken naar het landbouwsysteem, zouden we ons eerst moeten beraden op de context waarin het systeem bestaat. Dus kijken naar de visie op de rol die de landbouw inneemt in de (internationale) voedselvoorziening en biobased economie in Nederland en voor daarbuiten. Dat blijken vraagstukken te zijn die nog niet door onze overheid zijn benoemd en systemisch van aard zijn.
Landbouwsysteem nalatenschap voor volgende generaties
Geert werkte met Herenboeren aan alternatieve bedrijfsmodellen, onderzocht de toegang tot betaalbare grond met Aardpeer, zette een fijnmazig kennisnetwerk op, en verdiepte zich in wet- en regelgeving vanuit Caring farmers. Door zijn verschillende ervaringen in de sector kan hij landbouw vanuit multidisciplinair perspectief bezien en heeft hij een unieke kijk op hoe uitdagingen in het systeem op te lossen.
Geert volgt zijn gevoel en werkt vanuit een open blik en verwondering aan nieuwe transitiepaden. Hij wil altijd uit kunnen leggen aan zijn kinderen wat zijn beweegredenen zijn. Geert wil vol trots het landbouwsysteem kunnen overdragen aan volgende generaties, als een soort nalatenschap. Als je Geert hoort praten over zijn werk aan de landbouwtransitie klinkt het niet als werk. Misschien is het een manier van leven of levenswerk.
Boerenraad ziet gezamenlijke vlek op de horizon voor economie en ecologie
Het recente toneelstuk Mansholt, over het leven van voormalig Eurocommissaris Landbouw Sicco Mansholt, laat zien dat de aanpak gebaseerd op het moeten voeden van de wereld na de Tweede Wereldoorlog nu aan revisie toe is. Gewoonweg omdat wereldwijde verhoudingen en de ecologische impact steeds zwaarder wegen in hoe we met de bodem en voedsel omgaan.
De Boerenraad ziet op weg naar een nieuw systeem de uitgangspunten natuurgedreven, sociaal verbonden en economisch gedragen. De raad wil in 2030 een landbouwsysteem waarin boeren de natuur als basis nemen. En waarbij bodembiologie, biodiversiteit, natuurlijke plaagdierbestrijding en dieren een belangrijke plek innemen. Als resultaat ziet de raad een nieuw systeem dat onderdeel is van een inclusieve samenleving en op een verantwoorde wijze met grondstoffen omgaat. Waarin soevereine boeren waarde toevoegen aan de economie en gemeenschap en speculatie op grond wordt teruggedrongen.
Lees via deze link de volledige visie van de Boerenraad.
De Boerenraad herkadert ‘visie’ als een vlek op de horizon die bestaat uit (systeem)thema’s waar alle spelers mee van doen hebben. Of ze nou biologisch of gangbaar telen. En kleinschalig of grootschalig zijn. Deze vlek gaat helpen om een perspectiefvol verhaal te formuleren over de rol van de Nederlandse landbouwsector voor en in de wereld. Een landbouwvisie voor de toekomst waar de sector naartoe kan werken.
Tegenwoordig pakken boeren onderling onderwerpen aan en zijn belangen niet meer gelijk voor de hele achterban. Daarom werkt de Boerenraad thema’s die sectoraal en vooral ook lokaal spelen, zodat de eigen identiteit en innovativiteit van de boer behouden blijft. Die thema’s richten zich op toegang tot grond, wet- en regelgeving, positie van de boer in de keten, transitie en kennis. Dit maakt dat pijnpunten in het systeem worden blootgelegd.
Een inspirerend wettelijk kader dat op een integrale manier en via ambitieuze doelen toekomstbestendige landbouw stimuleert
De door Schouten ingezette kringlooplandbouw mist een toekomstvisie en zet meer in op gebruik van techniek om richting te geven. Steeds meer blijkt dat we met systeemvraagstukken te maken hebben, gelet op de problematiek rond o.a. stikstof, biodiversiteit en water. Een techniek wat de kringlooplandbouw in essentie is, is daarom niet afdoende. Het vraagt van alle betrokken om de regels van het spel te veranderen, zodat deze bijdragen aan de toekomstbestendigheid van de Nederlandse landbouw. En dat vraagt weer om een gezamenlijke visie waar we met landouw Nederland naar toe willen.
Wat willen we doen met onze landbouwgronden? Gaat het landbouw beoefenen als infotainment dienen, of kan het een middel zijn om in ieder geval de Nederlandse voedselzekerheid veilig te stellen gelet op de wereldwijde kwetsbaarheden ten aanzien van beschikbaarheid door klimaat, logistiek en geopolitiek?
Of helpt het als we ons laten leiden door innoverende pionierende boeren die ons richting geven hoe het nieuwe landbouw beoefenen eruit kan komen te zien?
Versterken van de positie van de boer in de keten o.a. door eerlijke prijzen en beloningen, korte ketens en versterking van de sociale rol van de boer
De landbouwsector is in beweging. De verantwoordelijkheid van het huidige voedselsysteem en daarmee de pijn van de transitie wordt voor een groot deel bij de boer neergelegd. Je kunt je afvragen of dat terecht is. Als je inzoomt op het boerenbedrijf vind je een veilige voedselproductie waarbij men zich aan de regels houdt. Vanuit het perspectief van de boer is het dan ook onrechtvaardig als je de pijn voelt van iets dat je niet fout hebt gedaan. Want dat was immers wat het systeem van de boer verlangde.
Die vlek op de horizon vraagt misschien wel meer van de kenniscoalities, wetenschappers, beleidsmakers en onderwijs. Hoe dicht staan zij bij de praktijk en zijn ze instaat de landbouw in een ander perspectief te plaatsen? Want wanneer we toe willen werken naar natuurinclusieve regeneratieve landbouw, vraagt dat ook van het gehele systeem verandering van perspectief.
Kennis, leren, onderzoek en onderwijs
Het aantal boeren is al decennia dalende. Hoe komt die terugloop in het aantal boeren? En hoe zorgen we voor een kentering? Kijkend naar boeren van 56 jaar of ouder zien we dat 60 procent geen bedrijfsopvolger heeft. Bijvoorbeeld doordat kinderen niet in hun ouders voetsporen willen treden. Ook het ontbreken van maatschappelijke waardering is een reden voor jongeren om niet te gaan werken in de landbouw.
Groter en meer is het efficiëntie dogma, onder andere aangejaagd door de alsmaar stijgende grondprijzen. Bestaande boeren kopen de anderen uit om te kunnen blijven overleven in deze neerwaartse spiraal. Een koers die niet zomaar is gekeerd en dat is zorgelijk. Volgens Geert hebben we meer boeren nodig en niet minder. Dat is nodig om voldoende kwalitatief hoogwaardig voedsel te produceren, zorg te dragen voor biodiversiteit en vooral ook om de lokale voedsellevering in stand te houden.
Welke invloed heeft deze tendens op de nieuwe generatie boerenondernemers die wel voor het boerenbestaan kiezen en op hun toekomst? Het curriculum en de studieomgeving op praktische agrarische opleidingen en wellicht ook de denkwijze binnen het eigen gezin zijn vaak nog traditioneel. Dat nodigt weinig uit om anders te denken. De vraag is ook hoe veilig het is om verandering in gang te zetten en het eigen kompas te volgen als jonge toekomstige boer.
Hoe kan het bieden van meerdere perspectieven op de boerenpraktijk en steun bij keuzes rond bedrijfsvoering jonge boeren vormen tot landbouwpioniers van de toekomst?
Hoe de boeren van nu pionieren? Luister de Nieuw Voer podcast met Jan Duijndam over hij de burger betrekt en zijn verdienmodel verbeterde. En Cornelis Mosselman over hoe hij de financiering regelde voor de overgang van gangbare naar biologische landbouw.
Betaalbare toegang tot grond voor toekomstbestendige landbouw
Een andere basale vraag gaat over hoe landeigendom geregeld is. Van wie is het land; zijn de akkers van de boer zelf of pacht hij zijn grond? Grondeigendom blijkt in grote mate de toekomstbestendigheid van het landbouwbedrijf en bijbehorende bodem te bepalen. Want eigenaarschap maakt kwaliteit leidend. Dat maakt dat de boer goed voor zijn grond zorgt. Op systeemniveau heeft dat als gevolg dat andere waarden naar boven kunnen komen die nu nog niet in het systeem worden toegelaten. En dat zorgt voor verandering.
Is het een oplossing om toekenning van economische waarde aan landbouwgrond los te laten of land ‘vrij’ te kopen? Dan wordt de boer beheerder van de grond en verdient hij geld met het verbouwen van gewassen De koppeling van grondbezit en zorg voor bodemkwaliteit ontbreekt dan. Dan rest nog de vraag hoe er in zijn pensioen wordt voorzien. Oudedagsvoorziening is immers gekoppeld aan grondbezit.
Wat gebeurt er met het land van de boeren die gestopt zijn. Hoe is het beheer van die grond geregeld?
Financiering van de omslag naar een toekomstbestendige landbouw via een andere inzet van bestaande middelen zoals landbouwsubsidies en extra nieuwe middelen die het boeren mogelijk maakt de beoogde omslag te maken
Minder boeren, grotere bedrijven en meer monocultuur. Het is dan wel efficiënt, alleen niet effectief. Het vergroot de inkoop (input)kosten, draagt bij aan verlies van biodiversiteit (o.a. insecten) en stimuleert tot het gebruik van middelen om de productiviteit maar hoog te houden, terwijl de bodem volledig leeggetrokken wordt. We zien inmiddels dat strokenteelt en de agro-ecologiepraktijk het tegendeel laten zien. Meer opbrengsten na de omschakelperiode, meer biodiversiteit en daardoor ook minder last van plagen en ziektes. Met andere woorden; het lijkt erop dat wanneer de lessen uit de natuur op de boerenpraktijk wordt toegepast het ook daadwerkelijk anders kan.
Meer weten over strokenteelt en natuurinclusief boeren? Luister dan de podcast met landbouwpionier Cornelis Mosselman.
Vooruit naar vroeger
Door interventies te plegen op de gemeenschappelijke pijnpunten in het landbouwsysteem wil de Boerenraad weer stroming in het systeem krijgen en overvloed creëren. De nieuwe verdienmodellen van de pioniers laten zien dat het mogelijk is geld te verdienen door op een andere manier landbouw te bedrijven. Het is daarom tijd om de neerwaartse spiraal te doorbreken door er een te creëren die opwaarts vooruit gaat en zorgt voor het terugbrengen van meer nutriënten in bodem en voedsel. Met betere verdienmodellen en het ook daadwerkelijk zorgen voor het voeden van de Nederlandse en internationale monden.
Waar nog kansen liggen? Vanuit (eco)logisch, sociaal, (eco)technologisch en (eco)nomisch denken, is biobased verwaarding een veelbelovende schakel in de landbouw-systeemverandering die nog niet geïmplementeerd is. Het gebruik van reststromen uit de landbouw is een mooie kans om bestaande en nieuwe verdienmodellen te verbeteren door ze breder te trekken naar andere sectoren. Bijvoorbeeld door het gebruik van reststromen in de farmaceutische industrie of verpakkingsindustrie. Een reststroom in de ene sector is immers een grondstof voor een andere sector. En kan gebruikt worden voor het maken van nieuwe producten.
Een relatief kleine verandering in het systeem kan voor een grote effecten zorgen. Wat zouden de gevolgen, maar ook neveneffecten kunnen zijn van het structureel toevoegen van verwaarding aan het systeem? En hoe komen we daar?
Door de best practices van de afgelopen decennia toe te passen op de vooroorlogse situatie in de landbouw. ‘Vooruit naar vroeger’, zoals Geert dat noemt.
Om meer van deze gesprekken te maken, ben ik afhankelijk van donaties van lezers zoals jij.
Overweeg je aan te sluiten bij de Petje.af/nieuwvoer community of doneer een bedrag via deze link.
Zo maak je het mede mogelijk om de pioniers in de landbouwtransitie het podium te geven.
