Een nieuwe generatie schoonmakers: insecten die onze verspilde biomassa opruimen
Onbemind maakt onbekend. Dat lijkt ook voor insecten te gelden. We kennen hun grote toegevoegde waarde en de rol die ze vervullen in het ecosysteem. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de insectenteelt nu nog een kleine sector die op de vooravond staat van een enorme opschaling. Niet alleen voor humane consumptie, ook voor de landbouw en biobased economie.
Met meerdere functies in de sector en ruime ervaring in binnen- en buitenland overziet Marian Peters het internationale speelveld en geeft ze ons een overzicht van de stand van zaken in de insectenteelt.
We blijven graag onafhankelijke verhalen maken. Help je ons daarbij?
Je kunt Nieuw Voer steunen met een gift. Dat kan heel simpel via iDeal met deze link.
Wist je dat insecten van 10 kilo voedsel maar liefst 9 kilo eiwitten maken? Met de diversiteit aan toepassingen van insecten is het wel duidelijk dat we een groot onbenut potentieel tot onze beschikking hebben om biomassa te transformeren.
Insectenteelt: sector en soorten
Van de 5 miljoen soort insecten wereldwijd worden er in Nederland 29 insectensoorten commercieel gehouden. De meest bekende zijn meelwormen, blacksoldier flies, sprinkhanen en krekels.
Ook al bestaat de professionele insectenteelt al zo’n vier decennia, de sector is pas recentelijk aan het opschalen. Inmiddels zijn de hobbymatige kwekerijen thuis in de meterkast uitgegroeid tot professionele kwekerijen. Wat Marian Peters ziet is dat kwekerijen qua grootte sterk van elkaar verschillen. Ook is er verschil in keuze voor het soort insect en de mate en soort technologie die wordt ingezet. De keuze voor het soort insect en de verblijftijd ervan bepalen de grootte van de kwekerij en dat heeft logischerwijs invloed op de oogsttijd. In Nederland hebben we naast de kleinere telers, een aantal opkomende spelers zoals de Krekerij, vertelt Marian.
Wat de kwekerijen wel gemeen hebben is de aandacht voor warmte; bij insectenteelt een heel belangrijke variabele. Insecten zijn koudbloedig, waardoor ze ontvankelijker zijn voor temperatuurwisseling dan warmbloedige dieren. Om groei te kunnen controleren is het creëren van een microklimaat in de kweekbakken en in de kwekerij belangrijk. Want bij een hogere temperatuur groeien insecten sneller.
Toepassing: anders eiwitten kweken, voedsel verwerken en producten maken
De meest spraakmakende inzet van insecten is wel die voor humane consumptie. Wat misschien nog wel veel interessanter is, zijn de meer onbekende toepassingen van insecten.
Ze kunnen als eiwitrijke voedingsbron concurreren met diervoer, zoals vismeel voor carnivore vissen en soja voor landdieren. Een substituut daarvoor is hard nodig, want voor vismeel wordt de zee overbevist. Zelfs het voedsel van vissen, krill, wordt niet gespaard. Tegenwoordig wordt in de visvoerindustrie al veel vervangen door soja, ook al gaat dat ten koste van het regenwoud. Dat is juist waarom insectenmeel hét alternatief is voor voedsel voor jonge forellen en zalmen in viskwekerijen. En dat is helemaal zo gek nog niet. In de natuur eten deze vissen immers ook insecten en muggenlarven, die in en boven het water leven. Net zoals andere jonge dieren zoals kippen, varkens en runderen. Naast natuurlijk de reptielen die van oudsher al insecten gevoerd krijgen.
Ook de farmaceutische industrie kan enorm profiteren van de opruimfunctie van insecten. Als je je bedenkt dat insecten van 10 kilo feedstock 9 kilo eiwitten maken en dat die eiwitten weer omgezet kunnen worden in bijvoorbeeld biochemicaliën en fertilizers kun je een hele waardeboom (value tree) van energie naar pharma uit insecten halen. Als dat geen innovatieve vorm van boeren is!
De opruimers van de natuur
Naast nutriëntrijke eiwitbron voor mens en dier ligt de kracht van insecten in hun opruimrol. In hun natuurlijke habitat verwerken ze dierlijke mest, voedselafval en ruimen ze kadavers op. Zo zijn insecten bijvoorbeeld bij forensisch onderzoek belangrijke indicatoren die helpen het tijdstip van overlijden vast te stellen. Op basis van welke stammen gevonden worden, kan vastgesteld worden hoe lang een lichaam dood is.
Wanneer we de opruim-superpower van insecten toepassen op de landbouwsector kunnen we veel biomassa-kringlopen op een natuurlijke manier sluiten.
Doordat insecten gespecialiseerd zijn, kun je de verschillende soorten heel specifiek inzetten. Zo blijkt de fruitvlieglarven goed van pas te komen bij het opruimen van fruit-reststromen in de grootschalige fruithandel. Andere insecten zoals de black soldier fly larven kunnen zonder problemen slachterijafval en dierlijke mest opeten. Dat is interessant voor bijvoorbeeld de verwerking van varkensmest, omdat dat veel meer eiwit bevat dan bijvoorbeeld de mest van een koe vanwege een verschil in het spijsverteringsstelsel (een dier met meerdere magen zoals een koe, neemt de meeste eiwitten zelf op).
De black soldier fly blijkt ook zeer geschikt te zijn om verspilling van supermarkten te verwerken. Dat maakt deze vlieg veelbelovend in de verwerking van de landfills in Afrika, omdat de vliegenlarven handig om andere vervuiling zoals plastics heen eten.
Ondernemerschap: verdienmodel en korte keten
Er zijn toepassingen te over, de techniek (hardware) voor de productie en verwerking van insecten begint te standaardiseren en er is nog voldoende ruimte voor ondernemers die in willen stappen. Wat is er nodig om een bedrijf in de insectenteelt te starten? Allereerst een flinke dosis ondernemerschap, meent Marian, want er is geen handleiding voor omgaan met pionierschap in deze sector. Het is omgaan met een wisselende vraag en aanbod, zoeken naar een afzetmarkt en je business case opschalen als startende boer opererend als een start-up.
Naast een flinke dosis ondernemerschap onderstreept Marian het belang van korte ketens. Kijken naar slimme samenwerkingen met ondernemers die je kunt vertrouwen en zorgen dat je als ondernemers je verhaal kunt vertellen zodat je je klant meeneemt in je reis. Zo was Sligro een van de eersten die al insectenpetfood van Terrabites petfood in de schappen had liggen. Oerei is ook een mooi voorbeeld. Hun kippen krijgen insecten als voedsel net zoals in de natuur. Inmiddels liggen de doosjes eieren van Oerei in de schappen van de grote supermarkten. Deze concepten trekken de voorlopers in de markt aan. En daar liggen kansen. Let dus vooral op waar je je product neerzet. Een andere manier om je product op de markt te krijgen is door een hoge toegevoegde waarde te creëren of een samenwerking met een kok aan te gaan. Met verwaarding als insteek, net als bij wild.
Een goed product en slimme marketing zijn uiteraard niet genoeg. Startkapitaal en een bedrijfspand zijn onmisbaar en tegelijkertijd moeilijk te bemachtigen voor startende ondernemers. Marian geeft aan dat het Nationaal Groenfonds insectenkwekers ondersteunt met een bancaire of uitgestelde lening. Samen met andere ondernemers een ruimte zoeken of gebruik maken van leegstaande bedrijfspanden wordt ook regelmatig gedaan. Dat dat laatste werkt, blijkt wel uit het verhaal van Remco Mensinck die eerder te gast was bij Nieuw Voer. Hij heeft zijn insectenkwekerij in een omgebouwde varkensstal.
Eiwittransitie in de praktijk: insectenteelt in internationaal perspectief
Van Nederland zoomen we uit naar het internationale speelveld. Wat zijn de ontwikkelingen wereldwijd op het gebied van insectenteelt? Ook al zijn de meeste initiatieven nog bescheiden, de Amerikaanse markt is aan het groeien, net zoals die in Brazilië. Wereldwijd zijn de grote kwekers op twee handen te tellen. Het is de vraag of die ontwikkeling wenselijk is. Marian ziet dat insectenboeren veelal lokaal in een behoefte voorzien, zowel vanuit de beschikbaarheid van voer als afzet.
Je kunt je afvragen of de grote insectenboerderijen met geavanceerde technieken wel nodig zijn, als het low tech ook kan. Aan de andere kant zie je wel dat er een automatisering gaande is, ook in de landbouw, en dat insectenboerderijen logischerwijs daardoor ook efficiënter worden, zeker op die locaties waar arbeid schaars en duur is.
Marian werkt veel in Afrika en ziet dat voor de lokale bevolking het eten van insecten een onderdeel is van hun dagelijkse dieet. Vanwege de schaarste aan eiwitten kan een kleine hoeveelheid insecten al verschil maken. Als je ze bijvoorbeeld voert aan kippen en die opeet. Of de insecten zelf levend of geroosterd opeet, zoals men in Nigeria doet. Dat is men van kinds af aan gewend, waardoor er een voorsprong is op de implementatie van insecten voor humane consumptie. De behoefte hoeft immers niet meer gecreëerd te worden, hij bestaat al.
Marian ziet dat low tech oplossingen veel beter passen bij deze ondernemers dan bij de meeste van hun collega’s in het Westen. Low tech maakt insectenteelt laagdrempelig, simpel en het zorgt ook nog eens voor werkgelegenheid. Aan automatisering heeft men om die reden niks. Het insecten telen wordt ingebed in een persoonlijk systeem van meerdere inkomstenbronnen. Men doet de insectenteelt erbij en kan bovendien de verzorging van de insecten uitbesteden aan gezinsleden.
De teeltcondities in Afrikaanse landen zijn totaal anders dan in het westen: hogere temperaturen, de lokale noodzaak aan en beschikbaarheid van eiwitten, low tech en de vindingrijkheid van de Afrikaan. Dat blijkt wel uit de keuze van vele ondernemers uit het gebruik van dierlijke én menselijke mest uit townships om te verwerken met behulp van black soldier flies. In Nederland nog not done, maar door schaarste aan eiwitten laat men in Afrika geen eiwit verloren gaan.
Door lokale kringlopen te sluiten met de inzet van insecten kan de impact wel eens groter zijn dan de pogingen om grote kringlopen te sluiten in het westen. Juist dankzij hun gepercipieerde achterstand zijn Afrikaanse insectentelers misschien al wel verder dan hun Europese evenknieën en gaat de ontwikkeling in de sector sneller.
Ook in Azië zijn insecten niet meer weg te denken. Kijk maar eens op de avondmarkten. Ze worden niet alleen geteeld zoals veelvuldig gebeurt in Thailand. Ook worden insecten uit de natuur verzameld.
Kansen
In Europa lijkt de sector klaar te zijn voor opschaling. Insectenteelt heeft ontegenzeggelijk een grote potentie. Zelfs universiteiten en hogescholen anticiperen op een toekomst waarbij een grote rol voor insecten is weggelegd door vakken voor aankomende insectendoktoren aan te bieden. De farmaceutische industrie ziet ook de potentie en is begonnen interessante toepassingsmogelijkheden van insecten te onderzoeken.
Engineering eromheen en doorstroomtijden maakt dat opschaling geleidelijk gaat en niet zo snel als we willen. Daarom is het zaak zich te richten op toepassingen met een hoge toegevoegde waarde. Opschaling vraagt wel om een stabiele en hoge productie. Een mooie kans voor bijvoorbeeld machinebouwers om telers te helpen hun productie te standaardiseren om zo de kostprijs verder omlaag te brengen. Denk hierbij aan de introductie van een voermachine zodat dat niet meer met de hand hoeft.
Innovatieve insectenboeren laten zien dat veel mogelijk is. Denk bijvoorbeeld aan Insecto speen voor biggen, dat ze helpt bij de overgang naar regulier voer. Ook het vervangen van kippenvoer en visvoer door insecten is interessant, bijvoorbeeld Protix zet zich hier hard voor in.
Steeds meer zien we dat de achterlopende wet- en regelgeving en de ontbrekende antwoorden het belang benadrukken van nader onderzoek en meer innovatie.
Systeemvraagstuk: vullen vs voeden
Hoe zit het met de voedingswaarde van insecten die zij hebben vanuit het voedsel dat zij zelf te eten krijgen? Marian krijgt regelmatig dit nutriëntenvraagstuk voorgelegd. We weten dat ons huidige voedsel minder spoorelementen heeft dan vroeger. Als we die gedachtegang toepassen op insecten kun je je afvragen welke invloed biologische gewassen hebben op de gezondheid van insecten en wat daarmee hun voedingswaarde is als voedsel voor andere dieren. Het mag duidelijk zijn we nog niet ver genoeg zijn om deze vraag in alle volledigheid te beantwoorden. Dit is zeker food for thought.
We weten dat insecten bomvol eiwitten en mineralen zitten. Wat is de kwaliteit ervan? En hoe zou die kwaliteit beïnvloed worden als we insecten met biologisch (rest)materiaal voeden in plaats van met gangbaar voer? Focussen we op eiwitproductie of op het produceren van gezonde voeding met een hoge nutriëntendichtheid?
Insectenteelt zorgt voor mindshift: afval wordt kostbare grondstof
De insectenboeren zijn tot nog toe een onderbelichte speler in de landbouwtransitie. En dat is zonde, want zij hebben een grote rol te spelen in de verwerking van natuurlijke meststoffen naar eiwitrijk voedsel en daarnaast naar bodembemesters. Want ook de mest van insecten en hun exoskeletten zijn nuttige meststoffen voor bodems. Daarmee zijn zij de ontbrekende schakel in het sluiten van de kringlopen van de landbouw.
De insectensector wordt naast de groene chemie nu langzaam een volwaardige speler in het verwerken van biomassa-stromen, schimmels en bacteriën. Ze gaat ook extra toepassingen brengen voor de groene chemische industrie wat betreft hoogwaardige verwaarding van het insecteneiwit, hun exoskeletten en meststoffen. En maakt (dierlijke en menselijke) mest de basis van een netwerk van lokale voedsel- en landbouwsysteem met grootschalige insectenboerderijen.
Wie had ooit gedacht dat er een mogelijke strijd om groente- en fruitafval en mest kan ontstaan, omdat het een kostbare grondstof is geworden?
Om meer van deze gesprekken te maken, ben ik afhankelijk van donaties van lezers zoals jij.
Overweeg je aan te sluiten bij de Petje.af/nieuwvoer community of doneer een bedrag via deze link.
Zo maak je het mede mogelijk om de pioniers in de landbouwtransitie het podium te geven.
Leestips van Marian Peters
Drew, J. (2021). The story of the fly. And how he could save the world. Verenigde Staten: Harriman house.
Drew. J. (2001). The Protein Crunch. Civilisation on the brink. Verenigde Staten: Print Matters.
New Generation Nutrition
International InsectCentre
Verenigde Nederlandse Insecten Kwekers
